عناصر معماری در بوم گردی

نویسنده: ایران بوم گردی
15 مرداد 1398

عناصر معماری	شرح
سکو	محلی در دو سو در ورودی برای استراحت در هنگام انتظار، برای ورود یا گفتگو با افراد
سردر ورودی	هلال تزئینی روی در و تنها قسمت خارج از خانه اغلب کاشی کاری دارد و معمولا طوری ساخته شده که در زمستانها، مانع از ریزش برف و باران است و در تابستانها نیز مانعی برای تابش مستقیم آفتاب به شمار میرود.
در ورودی	در بیشتر اقامتگاههای سنتی، در های ورودی دولنگه و چوبی هستند و هر لنگه کوبه ای نیز دارد.زنها حلقهای که صدای زیری داشت و مردها کوبهی چکشی شکل را که صدای بمی داشت، به صدا در میآوردند.
هشتی	بلافاصله پس از ورودی، فضای هشتی وجود دارد.اغلب به شکل هشت ضلعی یا نیمه هشت ضلعی و یا بیشتر مواقع چهار گوش است با دکوراسیون خاصی طراحی شده است. هشتی دارای سقفی کوتاه و یک منفذ کوچک نور در سقف گنبدی شکل آن است و عموما سکوهایی برای نشستن درآن طراحی شده است.هشتی برای انشعاب قسمتهای مختلف خانه و گاه برای دسترسی به چند خانه ساخته میشد.در خانههای بزرگ، اندرونی و اقامتگاههای خدمتکاران نیز به هشتی راه داشتند و اغلب برای جداسازی آقایان و خانمها، به دوقسمتی ساخته میشد.
دالان	دالان، راهروی باریکی بود که با پیچ و خم، واردشونده را از هشتی به حیاط خانه هدایت میکرد.پیچ و خم دالان، برای رعایت حریم خصوصی خانه بود تا افراد نتوانند سریعا فعالیت های جاری در حیاط خانه را متوجه شوند.در دالانها، معمولا از دکوراسیون ساده ومجلل استفاده شده که فرد ار مجذوب خود می کند.
حیاط	حیاط در سکونتگاههای قدیمی، مرکز و قلب ساختمان بود.حیاط مرکزی همراه با ایوان در هر سمت، ویژگی بود که از گذشتههای دور در معماری ایرانی حضور داشت، البته این امکان وجود داشت که حیاط از نظر هندسی مرکز خانه نباشد، اما از نظر زندگی و انجام فعالیت ها و ایجاد ارتباط بین قسمت های مختلف خانه، تعبیه دید و زندگی و انجام فعالیت ها و ایجاد ارتباط بین قسمت های مختلف خانه،تعبیه دید و سایر مسائل، مرکز خانه محسوب میشد.حیاط،محلی برای برگزاری مراسم مختلف نظیر مراسم مذهبی، عروسی و تجمع اقوام بود.معمولا چهار گوش بود.ابعاد حیاط را تعداد و عملکرد فضاهای اطراف آن تعبین میکنند. هر حیاط معمولا یک حوض و چند باغچه دارد که بسته به شرایط مختلف محلی نظیر آب وهوا و عوامل فرهنگی،با اشکال متفاوتی مییابد.سازمان دهی فضاهای محصور حیاط به گونه ای بود که با تغییرات فصلی و کارکردهای مختلف اتاق های مجاور، متناسب باشد.در طراحی دکوراسیون حیاطها معمولا از کاشیهای رنگی و رنگ های شاد استفاده میشد.
حوض و باغچه	در حیاط سازی سکونتگاهای قدیمی،حوض، و باغچه، معتبرترین عناصر حیاط سازی به شمار میرفت.
تالار	این عنصر، عموما فضایی با دکوراسیون داخلی بسیار زیبا و پکار بوده که در کنار اتاقهای ساده در اقامتگاههای سنتی کاملا مشهود است.تالار با گچبری، آئینهکاری، نقاشی روی گچ، مقرنس و با نقاشی روی چوب تزئین میشد.جبهه رو به حیاط تلار با ارسیهای پنج دری و یا هفت دری به حیاط خانه مربوط میشدند. تالار برای پذیرایی از مهمانان محترم و مخصوص مورد استفاده قرار میگرفت.
نشیمن	نشیمن، اتاقهایی است که از تالار اهمیت کمتری داشتند و از اتاق های ساده مهمتر بودند.نشیمن، محل تجمع افراد خانواده و مهمان های بسیار نزدیک به حساب میآمد.این عناصر از نظر تزئینات بسیار ساده بودند. طراحی داخلی نشیمن به گونه ای بود که احساس آرامش را به افراد میداد.
آشپزخونه	معمولا مربع یا مستطیل شکل است.نزدیک آب انبار و چاه آب قرار دارد.در درون آشپزخانه، محلی برای پختوپز، ذخیرهی چوب و تنور پخت نان و در درون دیوار آن تاقچهای برای قرار دادن ابزار آشپزی و غذا تعبیه شده است.
سرویس بهداشتی و حمام	در سطح پایین تری قرار میگرفتند.نخست به دلیل سهولت در استفاده آب و زهکشی آن،سپس گرمای آن.حمام به دو بخش تقسیم میشد: یکی برای تعویض لباس (سربینه) و دیگری برای شست وشو(گرم خانه).
بام	بام در معماری ایران به جرات بخشی از فضای زندگی است و علاوه بر وجود حجم های پیچیده و زیبا، به عنوان حیاط هم مورد استفاده قرار میگرفته است.در شهرهای نظیر نایین در برخی از بناها با دیوارهای صندوقه چینی شده، اطراف بام را تا حدود یک متر و نیم بالا آورده و نوعی حیاط در بام وجود میآوردند که در شب های تابستان برای خواب استفاده میشده است.همچنین این دیوارها با سایهاندازی بر بخشی از بام در ساعات مختلف روز، نقش اقلیمی ثانویهای نیز داشته اند.نمونهی خانهی عباسیان کاشان با چنین حیاطی در بام است که در آن معماران با قاب بندیهای ظریف از مشبک آجری، اماکن تهویه را نیز فراهم آوردهاند.
زمستان نشین	اگرچه زمستاننشین پیش از آنکه نام فضای معینی باشد، به همهی فضاهایی که در وجه شمالی حیاط ساخته میشوند تا از آفتاب زمستان که با زوایهای مایل به درون اتاقها میتابد، استفاده کنند، گفته میشود، اما مجموعهی معینی از فضاها با رابطهای خاص،مجموعهی فضاهای زمستان نشین را تشکیل میدهند که عبارتند از سهدری، پنچدری و شکم دریده، که روی محور اصلی قرار میگرفته اند و دو فضای ارتباطی که میتوانند راهرو یا تختگاه باشند و گوشواره ایی که از سهدری،اتاق ارسی یا تهرانی و اتاق دودری تشکیل شدهاند و گوشههای این بخش را تشکیل میدهند.فضای اصلی زمستاننشین روی محور اصلی قرار گرفته و برای ورود بیشتر نور خورشید اغلب پنجرههای آن را از ارسیهای بزرگ میساختهاند.داخل فضاهای مرکزی با توجه به بسته بودن فضا،تزئینات پیچدهای چون قطارهای مقرنس و آیینه کاریهای بسیار پیچیده دیده میشود.
بهار خواب	این فضا همان مهتابی است و در مناطقی از خراسان،تخبوم(تختبوم) نیز نامیده میشود.این فضای بدون سقف در مجاورت حیاط و در طبقات بالاتر از اول ساخته میشود و شبهای تابستان در آن میخوابند و بسته به محل استقرار آن، در ساعاتی که دیوارهای اطراف برآن سایهی مناسب میاندازد، از آن استفاده می شود. در بهار و پاییز در تمام ساعات روز و در تابستان، شبها قابل استفاده بوده است.
اتاق کرسی	این اتاق در مجموعهی زمستاننشین و اغلب در گوشههای این بخش که در پنجرهی کمتری به حیاط دارند، ساخته میشده تا در زمستان با بستن در و پنجرهها بتوان آن را گرم نمود.در وسط اتاق، چال کرسی قرار داشته و ابعاد اتاق تابع ابعاد کرسی بوده، چون دیوارههای آن برای تکیه دادن مورد استفاده قرار میگرفتهاند. این فضا در همه خانههای اقلیم سرد و کوهستانی وجود دارد. این اتاق در مناطق پرشیب در پشت اتاقها و داخل کوه کنده میشده و فاقد پنجره بوده است. این بخش در خانههایی که حیاط بیرونی داشتند، گاه روی محور اصلی که شکم دریده یا چلیپا نیز قرار میگرفته است.